प्रधानमंत्री कृषी सिंचन योजना 2024 | Pradhan Mantri Krishi Sinchayee Yojana

प्रधानमंत्री कृषी सिंचन योजना 2024 | Pradhan Mantri Krishi Sinchayee Yojana

प्रधानमंत्री कृषी सिंचन योजना: भारत एक कृषीप्रधान देश आहे, जिथे देशातील सुमारे 70% लोकसंख्या थेट किंवा अप्रत्यक्षपणे शेतीशी जोडलेली आहे. तरीही, सिंचनाच्या अपुऱ्या सुविधांमुळे शेतीची उत्पादकता आणि शाश्वतता यावर मर्यादा येत आहेत. या पार्श्वभूमीवर, भारत सरकारने 2015 साली प्रधानमंत्री कृषी सिंचन योजना (PMKSY) सुरू केली. या योजनेचा उद्देश शेतकऱ्यांना सिंचनाच्या अधिक सुविधा उपलब्ध करून देणे, पाणी व्यवस्थापन सुधारणे, आणि पाण्याच्या प्रत्येक थेंबाचा सर्वोत्तम उपयोग करत शेतीला फायदेशीर बनवणे हा आहे.

योजनेचे प्रमुख उद्दिष्ट

1. हर खेत को पानी: देशातील प्रत्येक शेतजमिनीला सिंचन सुविधा उपलब्ध करून देणे.
2. जलसंवर्धन आणि पाण्याचा योग्य वापर: पाण्याचा अपव्यय टाळून त्याचा कार्यक्षम वापर करणे.
3. मायक्रो इरिगेशनचा प्रसार: ठिबक व तुषार सिंचन पद्धतींचा अवलंब वाढवून पाण्याची बचत करणे.
4. कृषी क्षेत्राचा विस्तार आणि उत्पादनवाढ: पाणीपुरवठा सुनिश्चित करून शेती उत्पन्न वाढवणे.
5. जमिनीची जलधारण क्षमता वाढवणे: जलस्रोत व्यवस्थापनाद्वारे जमिनीचा कार्यक्षम वापर करणे.

• मुख्यमंत्री वयोश्री योजना महाराष्ट्र
• महाराष्ट्र मुख्यमंत्री अन्नपूर्णा योजना
• नमो शेतकरी महासन्मान निधी योजना 2024
• महिलांसाठी महाराष्ट्र शासनाच्या विविध योजना
• कुसुम सोलर पंप योजना २०२४ महाराष्ट्र राज्य 
• लाडका भाऊ योजना महाराष्ट्र

योजनेची वैशिष्ट्ये

Pradhan Mantri Krishi Sinchayee Yojana वेगवेगळ्या घटकांद्वारे शेतकऱ्यांना लाभ देते. तिची वैशिष्ट्ये पुढीलप्रमाणे आहेत:

1. संपूर्ण दृष्टिकोन: या योजनेत जलस्रोत विकास, सिंचन यंत्रणा, पाणी व्यवस्थापन, आणि शेती पद्धतींच्या सुधारणा यांचा समावेश आहे.
2. संपूर्ण निधी रचना: केंद्र आणि राज्य सरकारे एकत्रितपणे योजनेच्या खर्चाचा वाटा उचलतात.
3. सिंचन संरचना: योजनेच्या अंतर्गत नवीन सिंचन प्रकल्प राबवले जातात आणि जुन्या प्रकल्पांचे नूतनीकरण केले जाते.
4. मायक्रो इरिगेशनसाठी प्रोत्साहन: ठिबक सिंचन व तुषार सिंचनासाठी आर्थिक सहाय्य दिले जाते.
5. स्थानिक आवश्यकतेनुसार योजना: योजनेचे स्वरूप राज्यांतील गरजांनुसार बदलले जाऊ शकते.

योजनेचे घटक

Pradhan Mantri Krishi Sinchayee Yojana चार प्रमुख घटकांवर आधारित आहे:

1. Accelerated Irrigation Benefits Programme (AIBP):
   जुने सिंचन प्रकल्प पूर्ण करून पाण्याचा पुरवठा सुरळीत करणे.
2. Har Khet Ko Pani:
   शेतात सिंचन सुविधा पोहोचवण्यासाठी पाणी वाहून नेणाऱ्या कालव्यांचे आणि जलाशयांचे बांधकाम करणे.
3. Per Drop More Crop:
   ठिबक आणि तुषार सिंचनासारख्या आधुनिक तंत्रज्ञानाचा अवलंब करून शेती उत्पादन वाढवणे.
4. Watershed Development:
   ज्या भागांमध्ये पाण्याचा तुटवडा आहे, त्या भागांत जलधारण क्षमता सुधारण्यासाठी जलसंधारण प्रकल्प राबवणे.

योजनेचे फायदे

1. पाण्याचा कार्यक्षम वापर:
   ठिबक आणि तुषार सिंचनामुळे शेतीसाठी लागणाऱ्या पाण्याची बचत होते.
2. जलस्रोतांचा पुनर्वापर:
   पावसाचे पाणी साठवून सिंचनासाठी उपयोग केला जातो.
3. शेतीतील उत्पादनवाढ:
   सिंचन सुविधा उपलब्ध झाल्यामुळे पिकांचे उत्पादन वाढते, ज्यामुळे शेतकऱ्यांचे उत्पन्न सुधारते.
4. पाणीटंचाईच्या समस्येवर उपाय:
   दुष्काळग्रस्त भागांत जलसाठ्यांची निर्मिती करून पाणीपुरवठा सुनिश्चित केला जातो.
5. कमी खर्चात जास्त उत्पन्न:
   जलसंवर्धन आणि आधुनिक सिंचन पद्धतींमुळे शेतकऱ्यांना कमी खर्चात जास्त फायदा मिळतो.

योजना राबविण्यात येणाऱ्या प्रमुख क्रिया

1. जलस्रोतांचे व्यवस्थापन:
   नद्या, तलाव, आणि जलाशयांचे पुनरुज्जीवन करून पाण्याचा साठा वाढवला जातो.
2. जलसंधारण:
   गावे आणि शेतशिवारांमध्ये जलसंधारण प्रकल्प उभारून जमिनीची जलधारण क्षमता वाढवली जाते.
3. मायक्रो इरिगेशन:
   ठिबक सिंचनासाठी अनुदान दिले जाते, ज्यामुळे कमी पाण्यात जास्त क्षेत्र सिंचनाखाली आणले जाते.
4. शेतकऱ्यांचे प्रशिक्षण:
   शेतकऱ्यांना आधुनिक सिंचन तंत्रज्ञान व जलसंवर्धन पद्धतींबद्दल माहिती दिली जाते.

आत्तापर्यंतचा प्रभाव

प्रधानमंत्री कृषी सिंचन योजनेमुळे अनेक राज्यांमध्ये सिंचन सुविधा सुधारल्या आहेत. दुष्काळग्रस्त भागांमध्येही पाण्याची उपलब्धता वाढली आहे. शेतकऱ्यांच्या उत्पन्नात लक्षणीय वाढ झाली आहे. विशेषतः महाराष्ट्र, मध्य प्रदेश, राजस्थान, आणि उत्तर प्रदेश यांसारख्या राज्यांमध्ये या योजनेने मोठे यश मिळवले आहे.

चुनौती आणि उपाय

1. चुनौती:
   • पाणीटंचाईच्या क्षेत्रात जलस्रोत निर्माण करणे कठीण आहे.
   • शेतकऱ्यांना तंत्रज्ञानाबद्दल जागरूक करण्यासाठी अधिक प्रयत्न करावे लागतात.
2. उपाय:
   • स्थानिक पातळीवर लोकसहभाग वाढवणे.
   • शेतकऱ्यांना सुलभ कर्ज व अनुदान उपलब्ध करून देणे.

• लेक लाडकी योजना महाराष्ट्र 2024
• डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर स्वाधार योजना
• आंतरजातीय विवाह योजना महाराष्ट्र 2024
• संजय गांधी निराधार योजना
• दिव्यांग योजना महाराष्ट्र 2024
• अहिल्यादेवी सिंचन विहीर योजना
• गाय गोठा अनुदान योजना 2024

FAQ’s

Q) प्रधानमंत्री कृषी सिंचन योजना कधी सुरू करण्यात आली?

Ans- प्रधानमंत्री कृषी सिंचन योजना 1 जुलै 2015 रोजी सुरू करण्यात आली.

Q) PMKSY चा मुख्य उद्देश काय आहे?

Ans-vयोजनेचा मुख्य उद्देश “हर खेत को पानी” या धोरणांतर्गत प्रत्येक शेताला सिंचन सुविधा पोहोचवणे, पाण्याचा कार्यक्षम वापर करणे, आणि जलसंवर्धनास प्रोत्साहन देणे हा आहे.

Q) या योजनेचा लाभ कोण घेऊ शकतो?

Ans- या योजनेचा लाभ भारतातील सर्व शेतकरी घेऊ शकतात, विशेषतः ज्यांच्याकडे सिंचन सुविधा अपुरी आहे किंवा जलस्रोतांची समस्या आहे.

निष्कर्ष

प्रधानमंत्री कृषी सिंचन योजना ही शेती व जल व्यवस्थापन क्षेत्रात आमूलाग्र बदल घडवून आणणारी योजना आहे. पाण्याचा प्रभावी वापर आणि सिंचन सोयीसाठी तंत्रज्ञानाचा समावेश यामुळे ही योजना शेतकऱ्यांसाठी वरदान ठरत आहे. पाण्याच्या प्रत्येक थेंबाचा कार्यक्षम वापर करून “हर खेत को पानी” या ध्येयाकडे वाटचाल करत भारत कृषी क्षेत्रात अधिक सक्षम होत आहे.